Cụm từ “ngũ cốc” xuất phát từ “ngũ” (nghĩa là năm) và “cốc” (nghĩa là hạt lương thực hoặc cây trồng). Ban đầu, ngũ cốc được dùng để chỉ năm loại hạt chính được trồng và tiêu thụ phổ biến trong nền nông nghiệp cổ truyền, bao gồm: gạo, lúa mì, đậu, kê và lúa mạch. Đây là những loại hạt thiết yếu cung cấp năng lượng và dinh dưỡng cho con người từ xa xưa, đặc biệt trong các nền văn hóa Đông Á như Trung Quốc và Việt Nam.
Theo nghĩa rộng hơn, từ “ngũ cốc” không chỉ giới hạn ở năm loại hạt ban đầu mà còn được sử dụng để chỉ nhiều loại hạt có thể ăn được, bao gồm cả các loại hạt khác như yến mạch, ngô, hạt đậu, vừng và nhiều loại hạt giàu dinh dưỡng khác.
Lý do vẫn giữ tên gọi “ngũ cốc” dù đã mở rộng về số lượng hạt là do thói quen ngôn ngữ và sự tôn trọng truyền thống, trong đó “ngũ” tượng trưng cho sự đủ đầy, phong phú, thay vì chỉ số lượng cố định là năm.
Ngũ cốc dinh dưỡng là một phần quan trọng trong chế độ ăn uống vì chúng cung cấp carbohydrate, protein, chất xơ và các vitamin và khoáng chất thiết yếu.